Triết gia Đức lừng danh Martin Heidegger (1889-1976) từng bảo rằng, chỉ có Kant mới làm cho trí tưởng tượng trở thành trung tâm điểm của con người và đã nhìn ra “tính cách thi ca của lý tính”. Cũng theo Heidegger: “Kant nhìn con ngườitrong quan hệvới thế giới và Thượng đế, cũng như với linh hồn: Siêu hình học bắt rễ trong bản tính tự nhiên của con người.” Vì vậy, Heidegger viết cuốnKant và vấn đề siêu hình học(1929) để lý giải Kant như một nhà hữu thể học chứ không phải nhà nhận thức luận. Nhìn bề ngoài thì có thể nói đây là một chuyên luận về triết học Kant, nhưng hình như Heidegger còn muốn đi xa hơn thế, Heidegger muốn dùng Kant làm bàn đạp để vượt Kant, ông quan niệm cuốnKant và vấn đề siêu hình họcnhư một giải thích cuốnPhê phán lý tính thuần túycủa Kant để tìm căn nguyên cho siêu hình học.

Câu đầu tiên của cuốnKant và vấn đề siêu hình họccủa Heidegger làm nổi bậc lên 2 chủ đề:

• “Mục tiêu của khảo luận này là giải thích cuốnPhê phán lý tính thuần túynhư một chủ trương tìm căn nguyên siêu hình học. Nếu vậy, vấn đề siêu hình học sẽ được minh giải thành một căn nguyên cho hữu thể học.”
• “Nhưng trên hết một ý tưởng chỉ có thể hiện lên rõ rệt là nhờ ở sức mạnh minh giải do nó mang lại; vậy ý tưởng về một căn nguyên cho hữu thể học cũng chỉ hiển hiện và phát triển được là nhờ ở sự giải thích cuốnPhê phán lý tính thuần túyxét như công việc tìm căn nguyên siêu hình học.”

Mục tiêu của Heidegger là tìm về tận căn nguyên tư tưởng qua thắc mắc nền tảng, sơ khởi nhất của triết học Tây phương tức thắc mắc về hữu thể. Rõ hơn một chút là, xưa nay Siêu hình học cổ điển Hy Lạp và Tây phương đã đặt vấn đề hữu thể trên một nền tảng khác, còn Heidegger lại khai triển vấn đề hữu thể từ một căn nguyên khác. Đó là ý nghĩa cho nhan đề “Đâu là căn nguyên tư tưởng?” của cuốn sách này.

Công trình này của Gs. Lê Tôn Nghiêm là một trong số khá hiếm hoi các chuyên luận có tính học thuật cao về triết học Tây phương hiện đại, giúp người đọc từng bước theo dõi, tìm hiểu tác phẩm rất khó của một tác giả cũng nổi tiếng khó đọc là Heidegger. Bên cạnh khó khăn không tránh khỏi về thuật ngữ, việc đọc công trình này của Gs. Lê Tôn Nghiêm – để qua đó tìm hiểu tác phẩm quan trọng nói trên của Heidegger – không chỉ đòi hỏi người đọc nắm vững triết học Kant, nhất là nội dung cuốnPhê phán lý tính thuần túy, mà còn cần có cái nhìn tổng quan về tư tưởng Heidegger. Nếu ở cuốnHeidegger, trước sự phá sản của tư tưởng Tây phương(Nxb Lá Bối, Sài Gòn, 1970), Gs. Lê Tôn Nghiêm giới thiệu Heidegger như là lời giải đáp cho những vấn nạn và bế tắc của triết học phương Tây hiện đại. Thì ở cuốn sách này:Đâu là căn nguyên tư tưởng? Hay con đường triết lý từ Kant đến Heidegger(Nxb Trình Bầy, Sài Gòn, 1970), “trong một phối cảnh rộng hơn theo tiến trình tư tưởng từ thời Cận đại, Gs. Lê Tôn Nghiêm đã cho thấy những đóng góp của Heidegger trong việc trả lời những câu hỏi của Kant trongPhê phán lý tính thuần túyvề vấn đề con người (Tôi có thể biết gì? Tôi phải làm gì? Tôi được phép hy vọng gì?), từ đó tiến đến giải quyết câu hỏi then chốt làm nền tảng cho việc trả lời ba câu hỏi trên: “Thế nào là tính thể con người”, nhằm đặt nền móng cho khoa nhân thể học.” (HNP)

* * *