Trước đây, những người quan tâm nghiên cứu về giai đoạn nội chiến, thay chủ đối ngôi cuối thế kỷ XVIII ở nước ta bị hạn chế vào tài liệu triều Nguyễn. Những ai muốn đi xa hơn thường phải sử dụng ngoại sứ, đôi khi tự tưởng tượng ra một số chi tiết cho phù hợp với mục tiêu nguyên thủy của mình. Thêm một chút, nhiều tác giả tiểu thuyết hóa và coi đó như một dạng viết thay vào những khoảng trống lịch sử mà họ mong đợi. Chính vì có một quá trình thêm bớt phức tạp như thế, lịch sử viết về thời kỳ này hư nhiều thực ít, lẫn lộn giả thật vì không ai cất công tìm hiểu xem những chi tiết đó nguồn gốc từ đâu ra, người đi trước viết sao thì người đi sau lập lại không cân nhắc. Trình tự quan trọng nhất khi tìm kiếm tài liệu là loại bỏ những tài liệu thứ cấp chưa đáng tin, nhất là những tài liệu có nguồn gốc thiếu minh bạch, cũng không ai làm. Ngay cả nhiều tác giả được đào tạo rất chính quy nhưng vì không có tài liệu nên cũng phải sử dụng ngoại sử và chọn lựa những chi tiết nào phù hợp với sở hiếu của mình để dùng trong các nghiên cứu.

Nguyễn Duy Chính